शनि महामृत्युंजय स्त्रोत Shani Mahamritiyunjya Strotam

किसी प्राणी का अमर होना तो असंभव है, किंतु मृत्युंजय स्तोत्र में किसी व्यक्ति की अकाल मृत्यु, अपमृत्यु पर विजय प्रधान करने की एक अलौकिक क्षमता मौजूद है। शारीरिक, मानसिक कष्टों के शमन का सर्वाधिकार प्राप्त कारक शनिदेव हैं। भक्तों के कल्याणार्थ मातेश्वरी पार्वती के आग्रह पर आशुतोष शिव जी ने इस स्तोत्र को सुनाया और कहा कि, इस शनि मृत्युंजय स्तोत्र के श्रद्धा-भक्ति पूर्वक नियमानुसार पाठ करने से अनुष्ठान कर्ता शनिदेव का कृपा पात्र बनकर सभी आधि-व्याधियों से मुक्त हो जाता है।

‘मृ त्युंजय’ शब्द का सामान्य अर्थ मृत्यु पर विजय प्राप्त करना होता है। किसी प्राणी का अमर होना तो असंभव है, किंतु मृत्युंजय स्तोत्र में किसी व्यक्ति की अकाल मृत्यु, अपमृत्यु पर विजय प्रधान करने की एक अलौकिक क्षमता मौजूद है। शारीरिक, मानसिक कष्टों के शमन का सर्वाधिकार प्राप्त कारक शनिदेव हैं। भक्तों के कल्याणार्थ मातेश्वरी पार्वती के आग्रह पर आशुतोष शिव जी ने इस स्तोत्र को सुनाया और कहा कि, इस शनि मृत्युंजय स्तोत्र के श्रद्धा-भक्ति पूर्वक नियमानुसार पाठ करने से अनुष्ठान कर्ता शनिदेव का कृपा पात्र बनकर सभी आधि-व्याधियों से मुक्त हो जाता है। वह सुख सम्पति, सन्तान सुख प्राप्त कर अकाल व अपमृत्यु से निर्भय रहता हुआ निष्पाप हो जाता है। अन्त में वह शनिदेव की कृपा से मोक्ष मार्ग का अनुगामी बन जाता है। आशा है, पीडि़त व्यक्ति इससे लाभ उठाने का सत्प्रयास करेंगे।

इससे केवल पारलौकिक ही नहीं ऐहिक सुख-सम्पत्ति विद्या, यश पारिवारिक सुख की प्राप्ति होती है। यदि नियम पूर्वक कम से कम 11 अथवा 11 पाठ विधान पूर्वक करें या विद्वानों से करवायें और यथाशक्ति हवन और ब्राह्मण भोजन करायें तो धन-धान्य, संतति एवं विजय प्राप्ति का सुअवसर मिलता है।

नीलाद्रि शोभाद्बिचत दिव्य मूर्ति: खड्गी त्रिादण्डी शरचाप हस्त:।
शम्भूर्महाकाल शनि पुरारिर्जयत्यशेषासुर नाशकारी ॥1॥

नीले पर्वत जैसी शोभा वाले दिव्य मूर्ति, खड्गधारी, त्रिादंडी, धनुषवाण वाले साक्षात शम्भु, महाकाल, शनि, पुरारी अशेष तथा समस्त असुरों का नाश करने वाले वे देव (शिव) सदा विजयी होते हैं।

मेरुपृष्ठे समासीनं सामरस्ये स्थितं शिवम्।
प्रणम्य शिरसा गौरी पृच्छतिस्म जगध्दितम् ॥2॥

सुमेर पर्वत के पृष्ठ में समासीन सामरस्य में स्थित जगत का हित करने वाले भगवान शिव को सिर झुकाकर प्रणाम करती हुई माता पार्वती ने पूछा।

पार्वत्युवाच
भगवन! देवदेवेश! भक्तानुग्रहकारक!
अल्पमृत्युविनाशाय यत्तवया पूर्व सूचितम् ॥3॥
तदेव त्वं महाबाहो ! लोकानां हितकारकम्।
तव मूर्ति प्रभेदस्य महाकालस्य साम्प्रतम् ॥4॥

पार्वती ने कहा – हे भगवन्! देवाधिदेव! भक्तों पर अनुग्रह करने वाले! अल्प मृत्यु के शमन के लिए आपने जो पहले सूचित किया है, हे महाबाहो! वही लोकहित का कारक है। महाकाल की मूर्ति भेद ही प्रेरक है।

शनेरर््मृत्युद्बजय-स्तोत्रां बू्रहि मे नेत्राजन्मन:।
अकाल मृत्युहरणमपमृत्यु निवारणम्॥5॥

हे त्रिानेत्रा! मुझे नेत्रा से उत्पन्न शनि का मृत्युंजय स्तोत्रा सुनाएं जो अकाल मृत्यु का हरण करता है तथा अपमृत्यु का निवारण करता है।

शनिमन्त्राप्रभेदा ये तैर्युक्तं यत्स्तवं शुभम्।
प्रतिनाम चतर्ुथ्यन्तं नमोऽस्तु मनुनायुतम्॥6॥

शनि के मन्त्राों के जो भेद हैं, उनसे युक्त जो स्तव है, उस शुभदायक प्रत्येक (मनुयुक्त) नाम को चतुर्थी पर्यन्त मेरा नमस्कार है।

श्रीश्वर उवाच
नित्ये प्रियतमे गौरि सर्वलोकोपकारकम्।
गुह्याद्गुह्यतमं दिव्यं सर्वलोकहितेरते॥7॥

श्री महेश्वर बोले – समस्त लोक के कल्याण में परायण रहने वाली हे प्रिये! गौरि! यह शनि मृत्युंजय स्तोत्रा अत्यधिक दिव्य और सब जनों का उपकार करने वाला है।

शनि मृत्युद्बजयस्तोत्रां प्रवक्ष्यामि तवाऽधाुना।
सर्वमङ्गलमाङ्गल्यं सर्वशत्राु विमर्दनम्॥8॥

मैं तुमसे शनि मृत्युंजय स्तोत्रा को अब कहता हूँ। वह स्तोत्रा सब मंगलाें को करने वाला और सब शत्राुओं का दमन करने वाला है।

सर्वरोगप्रशमनं सर्वापद्विनिवारणम्।
शरीरारोग्यकरणमायुर्वृध्दिकरं नृणाम्॥9॥

यह स्तोत्रा सब मनुष्यों के रोगों का शमन करने वाला, आपत्तिायों का निवारण करने वाला, शरीर को आरोग्य देने वाला और आयुवृध्दि करने वाला है।

यदि भक्तासि मे गौरी गोपनीयं प्रयत्नत:।
गोपितं सर्वतन्त्रोषु तच्छृणुष्व महेश्वरी॥10॥

हे गौरि! यदि मेरी भक्त हो तो हे शिवे ! सब तन्त्राों में गुप्त और प्रयत्न पूर्वक गोपनीय रखे जाने वाले उस स्तोत्रा को सुनो।

विनियोग:

्र अस्य श्रीमहाकालशनिमृत्युद्बजयस्तोत्रामन्त्रास्य पिप्पलादऋषिरनुष्टुप् छन्दो महाकालशनिर्देवता श: बीजमायसी शक्ति कालपुरुषायेति कीलकं ममाकालाय मृत्युनिवारणार्थे पाठे विनियोग:॥

‘्र अस्य…………… पाठे विनियोग’ मंत्रा से दायें हाथ में जल लेकर उक्त मन्त्रा पढ़कर जल नीचे छोड़ें।

ऋषिन्यासं करन्यासं देहन्यासं समाचरेत्।
महोगं मूधिर्न विन्यस्य मुखे वैवस्वतं न्यसेत् ॥11॥

तब ऋषिन्यास, करन्यास, देहन्यास की क्रियायें करें। सिर पर महोग का न्यास करके मुख में वैवस्वत का न्यास करें।

हृदि न्यसेत्तमहाकालं गुह्ये कृशतनुं न्यसेत्।
जान्वोस्तूडुचरं न्यस्य पादयोस्तु शनैश्चरम् ॥12॥

हृदय में महाकाल का न्यास करें, गुह्य इन्द्रिय में कृशतनु का न्यास करें। जाँघों में नक्षत्राचारी और पैरों में शनैश्चर का न्यास करना चाहिये।

गले तु विन्यसेन्मन्दं बाह्वोर्महाग्रहं न्यसेत्।
एवं न्यासविधिां कृत्वा पश्चात कालात्मन: शने: ॥13॥

गले में मन्द का विन्यास करें व भुजाओं में महाग्रह का न्यास करें। इस प्रकार न्यास विधि सम्पन्न करने के बाद में कालात्मा शनि का (ध्यान करें)।

न्यास धयानं प्रवक्ष्यामि तनौ धयात्वा महेश्वरम्।
कल्पादियुगभेदांश्च कराङ्गन्यासरूपिण: ॥14॥

शरीर में (हृदय में) महेश्वर का ध्यान कर न्यासध्यान को बताता हूं। करांगन्यास रूप से उसके भी कल्पादि के अनुसार भेद हैं।

कालात्मनो न्येसद् गात्रो मृत्युद्बजय! नमोऽस्तु ते।
मन्वन्तराणि सर्वांगे महाकालस्वरूपिण:॥15॥

मृत्युंजय नाम से नमस्कार करते हुए कालात्मा शनि का शरीर में ध्यान करना चाहिए। वह महाकाल रूपी शनि सब मन्वंतरों में व्याप्त सर्वांग में न्यास करें।

भावयेत्प्रीति प्रत्यंङ्गे महाकालाय ते नम:।
भावयेत्प्रभवाद्याब्दान् शीर्षे कालजिते नम:॥16॥

अत: महाकाल शनि की ही प्रीतिपूर्वक प्रत्येक अंग में भावना करनी चाहिए तथा प्रभवादि वर्षों की भावना शिर में करता हुआ उन कालजित को नमन करें।

नमस्ते नित्यसेव्याय विन्यसेदयने भ्रुवो:।
सौरये च नमस्तेतु गण्डस्थलयोर्विन्यसेत् ॥17॥

भ्रुवों में नित्यसेवनीय देव रूप उन देव को नमस्कार है, इस प्रकार न्यास करें। हे सौरि! आपको नमस्कार है, इस प्रकार गन्डस्थलों (कपोलों) में न्यास करें।

नमो वै दुर्निशर्च्याय चाश्विनं विन्यसेन्मुखे।
नमो नीलमयूखाय ग्रीवायां कार्तिकं न्यसेत् ॥18॥

क्रूर स्वामी रूपी (शनि) को नमस्कार है _ इस प्रकार मुख में आश्विन का न्यास करें। नीले किरणों वाले आपको नमस्कार है _ इस प्रकार ग्रीवा (कण्ठ) में कार्तिक का विन्यास करना चाहिए।

मार्गशीर्ष न्यसेद्बाह्वोर्महारौद्राय ते मन:।
उध्दर्वलोकनिवासाय पौषं तु हृदये न्यसेत् ॥19॥

हे महारौद्र, आपको नमस्कार है _ इस प्रकार भुजाओं में मार्गशीर्ष का विन्यास करें। उर्ध्वलोकवासी (आपको नमस्कार है) _ इस प्रकार हृदय में पौष को धारण करें।

नम: कालप्रबोधााय माघं वै चोदरेन्यसेत्।
मन्दगाय नमो मेढ्रे न्यसेद्वै फाल्गुनं तथा ॥20॥

‘श्री कालबोधाय नम:’ कहकर उदर में माघ को न्यास करें। ‘श्री मन्दगाय नम:’ कहकर लिंग में फाल्गुन का विन्यास करें।

ऊर्वर्ोन्यसेच्चैत्रामासं नम: शिवोऋताय च।
वैशाखं विन्यसेज्जान्वोर्नम: सर्ंवत्ताकाय च ॥21॥

‘्र शिवोऋताय नम:’ मन्त्रा से जंघाओं के ऊपरी भाग में चैत्रामास का न्यास करें।’संवर्तकाय नम:’ मन्त्रा से वैशाख का घुटनों में विन्यास करना चाहिए।

जंघयोभावयेज्ज्येष्ठं भैरवाय नमस्तथा।
आषाढ़ं पाद्योश्चैव शनये च नमस्तथा ॥22॥

‘भैरवाय नम:’ मंत्रा से जाँघों में ज्येष्ठ का न्यास करें तथा ‘शनये नम:’ से पैरों में आषाढ़ का न्यास करना चाहिये।

कृष्णपक्षं च क्रूराय नम: आपादमस्तके।
न्यसेदाशीर्ष पादान्ते शुक्लपक्षं ग्रहाय च ॥23॥

‘क्रूराय नम:’ मंत्रा से पैरों से लेकर मस्तक में कृष्ण पक्ष और ‘ग्रहाय नम:’ से मस्तक से लेकर पैरो तक शुक्ल पक्ष का न्यास करें।

न्यसेन्मूलं पादयोश्च ग्रहाय शनये नम:।
नम: सर्वजिते चैव तोयं सर्वाङ्गुलौ न्यसेत् ॥24॥

पुन: ‘शनये नम:’ से पैरों में मूल का न्यास करें तथा ‘सर्वजिते नम:’ मन्त्रा से ऍंगुलियों में जल का न्यास
करना चाहिए।

न्यसेद्गुल्फद्वये विश्वं नम: शुष्कतराय च।
विष्णुं भावयेज्जंघोभये शिष्टतमाय ते ॥25॥

‘शुष्कतराय नम:’ द्वारा दोनों गुल्फों में सम्पूर्ण विश्व का न्यास तथा पुन: दोनों जंघाओं में अत्यन्तशिष्ट विष्णु की भावना करें।

जानुद्वये धानिष्ठां च न्यसेत् कृष्णारूचे नम:।
पूर्वभाद्रपदां चैव करालाय नमस्तथा ॥26॥

उसी प्रकार पुन: दोनों घुटनों में ‘कृष्णरुचे नम:’ मन्त्रा से धानिष्ठा का न्यास करना चाहिये तथा ‘करालाय नम:’ मन्त्रा द्वारा पूर्वा भाद्रपदा का न्यास करना चाहिये।

उरूद्वये वारूणंच न्यसेत्कालभृते नम:।
पृष्ठेउत्तारभाद्रपदां च करालाय नमस्तथा ॥27॥

फिर दोनों जांघों के ऊपर भाग में ‘कालभृते नम:’ मंत्रा से शतभिषा का न्यास करना चाहिए और ‘करालाय नम:’ मंत्रा से पीठ पर उत्तार भाद्रपदा का न्यास करना चाहिए।

रेवतीं च न्यसेन्नाभौ नमो मन्दचराय च।
गर्भदेशे न्येसेन्नाभो नमो श्यामतराय च ॥28॥

‘मन्दचराय नम:’ से रेवती का नाभि में न्यास तथा ‘श्यामतराय नम:’ मन्त्रा से गर्भ देश (स्थान) में अश्विनी का न्यास करें।

नमो भोगिस्रजे नित्यं यमं स्तनयुगे न्यसेत्।
न्यसेत्कृतिका हृदये नमस्तैल प्रियाय च ॥29॥

‘भोगिस्रजे नम:’ _ इस मन्त्रा से स्तनद्वय में यम (भरणी) को तथा हृदय में ‘तेलप्रियाय नम:’ से कृतिका का
विन्यास करें।

रोहिणीं भावयेध्दस्ते नमस्ते खड्गधाारिणे।
मृगं न्यसेद्वामहस्ते त्रिादण्डोल्लासिताय च ॥30॥

‘खड्गधारिणे नम:’ से हाथ में रोहिणी की तथा ‘त्रिादण्डोल्लासिताय नम:’ मन्त्रा से वामहस्त में मृगशिरा (मृग) की धारणा करें।

दक्षोध्दर्वे भावयेद्रार्दं नमो वै बाणधाारिणे।
पुनर्वसुमूधर्ववामे नमो वै बाणधाारिणे ॥31॥

पुन: ‘बाणधारिणे नम:’ मन्त्रा से दक्षिण स्कन्ध पर आद्र्रा नक्षत्रा की धारणा तथा इसी से पुन: पुनर्वसु की धारणा करनी चाहिए।

पुष्यं चं न्यसेद्वाहौ नमस्ते हर मन्यवे।
सार्पं न्यसेद्वामबाहौ चोग्रचापाय ते नम: ॥32॥

‘हर मन्यवे नम:’ कहकर बाहु में पुष्य की धारणा करें तथा वाम बाहु में आश्लेषा (सार्पं) का ‘उग्रचापाय नम:’ से न्यास करें।

मघां विभावयेत्कण्ठे नमस्ते भस्मधाारिणे।
मुखे न्यसेद्भगर्चं नम: क्रूरग्रहाय च ॥33॥

कण्ठ में ‘भस्मधारिणें नम:’ से मघा नक्षत्रा की भावना करें तथा मुख में ‘क्रूरग्रहाय नम:’ से भगर्च (पूर्वाफाल्गुनी) का न्यास करें।

भावयेद्दक्षनासायामर्यमाणश्व योगिने।
भावयेद्वामनासायां हस्तज्ञ धाारिणे नम: ॥34॥

‘योगिने नम:’ से दक्षिण नासिका में उत्ताराफाल्गुनी का न्यास करें तथा वाम नासिका में ‘धारिणे नम:’ मन्त्रा से हस्त नक्षत्रा का न्यास करें।

त्वाष्ट्रं न्यसेद्दक्षकर्णे नमो ब्रह्मणाय ते।
विशाखां च दक्षनेत्रो नमस्ते ज्ञानदृष्टये ॥35॥

‘ब्रह्मणाय नम:’ मंत्रा से चित्राा का दक्षकर्ण में न्यास करें तथा दक्षनेत्रा में ‘ज्ञान दृष्टये नम:’ मन्त्रा से विशाखा का न्यास करना चाहिये।

विष्कुम्भं भावयेच्छीर्षसन्धाौ कालाय ते नम:।
प्रीतियोगं भ्रुवो: सन्धाौ महामन्द ! नमोस्तुते ॥36॥

‘कालाय नम:’ मंत्रा से शीर्ष सन्धि में विष्कुंभ का न्यास और भ्रुवों की संधि में प्रीतियोग का ‘महामन्दाय नम:’ से न्यास करें।

नेत्रायो: सन्धाावायुष्मानयोगं भीष्माय ते नम:।
सौभाग्यं भावयेन्नासासन्धाौ फलाशनाय च ॥37॥

नेत्राों की संधि में ‘भीष्माय नम:’ मंत्रा से आयुष्मान् योग की तथा ‘फलाशनाय नम:’ से नासिका की संधि में सौभाग्य की धाारणा करें।

शोभनं भावयेत्कर्णो सन्धाौ पुण्यात्मने नम:।
नम: कृष्णायातिगण्डं हनुसन्धाौ विभावयेत् ॥38॥

कर्ण सन्धि में शोभन का ‘पुण्यात्मने नम:’ मन्त्रा से भावना करें और ठोडी की संधि में ‘कृष्णाय नम:’ से अतिगण्ड योग की धारणा करें।

तन्मूलसन्धाौ शूलं च न्यसेद्दग्राय ते नम:।
तत्कर्पूर न्यसेद्गण्डं नित्याननाय ते नम: ॥40॥

‘अग्राय नम:’ से मूल सन्धि में शूल योग का न्यास करें तथा कर्पूर स्थान में ‘नित्याननाय नम:’ मन्त्रा से गण्ड योग का न्यास करना चाहिये।

हर्षण तन्मूलसन्धाौ भूतसन्तापिने नम:।
तत्कूर्पर न्यसेद्वज्र: सानन्दाय नमोस्तुते ॥41॥

‘भूत सन्तापिने नम:’ मंत्रा से मूलसन्धि में ही हर्षण योग का तथा ‘आनन्दाय नम:’ से कर्पूर स्थान में ही वज्र योग का न्यास करें।

सिध्दिं तन्मणिबन्धो च न्यसेत् कालाग्नये नम:।
व्यतिपातं कराग्रेषु न्यसेत्कालकृते नम: ॥42॥

‘कालाग्नये नम:’ कहकर मणिबन्ध में सिध्दि योग तथा कराग्र में व्यतिपात योग की ‘कालकृते नम:’ से भावना करें।

वरीयांसं दद्पार्श्वसन्धाौ कालात्मने नम:।
परिघं भावयेद्वामपार्श्वसन्धाौ नमोस्तु ते ॥43॥

‘कालात्मने नम:’ मन्त्रा से दक्षपार्श्व सन्धि स्थान में वरीयान् योग की तथा वामपार्श्वसन्धि में उसी मन्त्रा से परिघ योग का न्यास करें।

न्यसेद्दक्षोरसन्धाौ च शिवं वै कालसाक्षिणे।
तज्जानौ भावयेत्सिध्दिं महादेहाय ते नम: ॥44॥

आंखों की संधि में शिव योग को ‘कालसाक्षिणे नम:’ मन्त्रा से तथा ‘महादेहाय नम:’ से घुटनों में सिध्दि योग की भावना करें।

साधयं न्यसेच्च तद्गुल्फसन्धाौ घोराय ते नम:।
न्यसेत्तादंगुलीसन्धाौ शुभं रौद्राय ते नम: ॥45॥

गुल्फ सन्धि में ‘घोराय नम:’ से साध्य की तथा ऍंगुलियों की सन्धि में शुभ योग की ‘रौद्राय नम:’ मंत्रा से धारणा करें।

न्यसेद्वामोरुसन्धाौ च शुक्लकालविदे नम:।
ब्रह्मयोगं च तज्जानौ न्यसेत्सुयोगिने नम: ॥46॥

बायीं जांघ के जोड़ों में शुक्ल योग की ‘कालविदे नम:’ मन्त्रा से तथा घुटनों में ‘सूयोगिने नम:’ मंत्रा से ब्रह्म योग की धाारणा करें।

ऐन्द्रं तदगुल्फसन्धाौ च योगाधीशाय ते नम:।
न्यसेत्तादंगुलीसन्धाौ नमो: भव्याय वैधाृतिम् ॥47॥

उसी प्रकार गुल्फ सन्धि में ‘योगाधीशाय नम:’ मन्त्रा से ऐन्द्र योग की तथा ऍंगुलि संन्धि में ही वैधृति का ‘भव्याय नम:’ मन्त्रा से न्यास करें।

चर्मणे बवकरणं च भावयेद्यज्वते नम:।
वालवं भावयेद्रकते नाभौ भव्याय वैधाृति ॥48॥

‘यज्वते नम:’ मन्त्रा से चर्म में बव करण की भावना करें तथा ‘भव्याय नम:’ से रक्त में वालव योग और नाभि में वैधृति योग की धारणा करें।

कौलवं भावयेदस्थिन नमस्ते सर्वभक्षिणे।
तैतिलं भावयेन्मांसे आममांसिप्रियाय ते ॥49॥

‘सर्वभक्षिणे नम:’ से अस्थियों में कौलव की धारणा करें। मांस में तैतिल की ‘आममांसिप्रियाय नम:’ से भावना करें।

गर न्यसेद्वसायं च सर्वग्रासाय ते नम:।
न्यसेद्वणिकू मज्जायां सर्वान्तक! नमोस्तुते ॥50॥

वसा में गर करण की ‘सर्वग्रासाय नम:’ से धारणा करें तथा मज्जा में वणिक् करण की सर्वान्तकाय नम: मन्त्रा से भावना करें।

वीर्येभावयेद्विष्टि नमो मन्यूग्रतेजसे।
रूद्रमित्रां पितृवसुवारीयैतांश्च पद्बज च ॥51॥

वीर्य में ‘मन्यूग्रतेजसे नम:’ मन्त्रा से विष्टि योग की और रुद्र, सूर्य, पितर, वसु, और वारि इन पाँचों की भी भावना करनी चाहिये।

मुहूर्ताश्च दक्षपादनखेषु भावयेन्नम:।
पुरूहूताँश्च वामपादनखेषु भावयेन्नाम:॥52॥

दक्षिण चरण नखों में मुहूर्तों की भावना करें तथा वाम चरण नखों में पुरुहूतों (देवों) की धारणा करें।

सत्यव्रताय सत्याय नित्यसत्याय ते नम:।
सिध्देश्वर! नमस्तुभ्यं योगेश्वर ! नमोस्तुते ॥53॥

सत्यव्रत, सत्यस्वरूप, नित्यशाश्वत आपको नमस्कार है। हे सिध्देश्वर! आपको नमस्कार है। हे योगेश! बार-बार
नमस्कार है।

वाह्निनक्तं चरांश्चैव वरुणोयमयोनिकान्।
मूहुर्तांश्च दक्षहस्तनखेषु भावयेन्नम: ॥54॥

वह्निरूप चरों वायु, वरुण, यम तत्वों और काल की दक्षिण हाथ के नखों में भावना करनी चािहये।

लग्नोदयाय दीर्घाय मार्गिणे दक्षदृष्टये।
वक्राय चातिक्रूराय नमस्ते वामदृष्टये ॥55॥

लग्नोदय, दीर्घ, मार्गी, दक्षदृष्टि, वक्र, अतिक्रूर, वामदृष्टि (आदि नामों से प्रसिध्द) देव शनि को प्रणाम है।

वामहस्तनखेष्वन्त: वर्णेशाय नमोऽस्तुते।
गिरिशाहिर्बुधन्यपूषा पाद्दस्रांश्च भावयेत् ॥56॥

वामहस्त, नखेश, अन्त:वर्ण, ईश आपको प्रणाम है। गिरीश, अहिर्बुध्न्य, पूषा और अश्विनी का चरण की जप पूर्वक भावना करनी चाहिये।

राशिभोक्ते राशिगाय राशिभ्रमणकारिणे।
राशिनाथाय राशीनां फलदात्रो नमोस्तुते ॥57॥

राशिभुक्त, राशिग, राशिभ्रमणकारी और रािशयों के नाथ और राशिफल दाता नामों वाले आपको नमस्कार है।

नमो निर्मांसदेहाय सुकर्माणं शिरोधिारे।
धाृतिं न्यसेद्वातौ पृष्ठे छायासुताय च ॥39॥

‘निर्मांस देहाय नम:’ मन्त्रा से सुकर्म योग की सिर में धारणा करें और ‘छायासुताय नम:’ मन्त्रा से दोनों पीठ भागों में धृति का न्यास करना चािहये।

यमाग्निचन्द्रादितिकविधातृश्च विभावयेत्।
ऊधर्वहस्तदक्षनखेष्वन्यत्कालाय ते नम: ॥58॥

यम, अग्नि, चन्द्र, अदिति, कवि, धाता आदि की उर्ध्व हस्त, दक्षिण नखों में ‘अन्यत् कालाय नम:’ मन्त्रा से भी धारणा करनी चाहिये।

तुलोच्चस्थाय सौम्याय नक्रकुम्भगृहाय च।
समीरत्वष्ट्जीवांश विष्णु तिग्म धाुतोन्यसेत् ॥59॥

तुला में उच्चस्थ और मकर-कुंभ राशियों में सौम्य रहने वाले समीर रूप, अष्ट जीवांश, विष्णु, तिर्यक् और उन्मत्ता की भावना करनी चाहिये।

ऊधर्ववामहस्तेष्वन्यग्रह निवारिणे।
तुष्टाय च वरिष्ठाय नमो राहुसखाय च ॥60॥

उर्ध्व वाम हस्त में अन्य ग्रहों का निवारण करने वाले हेतु राहु के सखा, संतुष्ट, वरिष्ठ आपको नमस्कार है _ मंत्रा से नमन करें।

रविवारं ललाटे च न्यसेद्भीमद्दशे नम:।
सोमवारं न्यसेच्छान्ते नमो जीवस्वरूपिणे ॥61॥

ललाट में ‘भीमदृशे नम:’ मंत्रा से रविवार को और सोमवार में ‘जीवस्वरूपिणे शान्ति नम:’ मन्त्रा से न्यास करें।

भौमवारं गुरु न्यसेत्साच्छान्ते नमो मृतप्रियाय च।
मैदे न्यसेत्सौम्यवारं नमो जीवस्वरूपिणे ॥62॥

भौमवार और महान शान्त रूप ‘मृतप्रियाय नम:’ मन्त्रा से न्यास करना चाहिये तथा बुधवार को मेदा में स्थिति ‘जीवस्वरूपिणे नम:’ से न्यास करें।

वृषणे गुरुवारं च नमो मन्त्रास्वरूपिणे।
भृगुवारं मलद्वारे नम: प्रलयकारिणे ॥63॥

गुरुवार को वृषण स्थान में ‘मन्त्रास्वरपिणे नम:’ से और भृगुवार को मलद्वार में ‘प्रलयकारिणे नम:’ मंत्रा से न्यास करें।

पादयो शनिवारं च निर्मांसाय नमोस्तुते।
घटिकां न्यसेत्केशेषु नमस्ते सूक्ष्मरूपिणे ॥64॥

‘निर्मांसाय नमो’ से पादों में शनिवार के दिन और ‘सूक्ष्मरूपिणे नम:’ मन्त्रा से केशों में घटिका का न्यास करना चाहिये।

कालरूप! नमस्ते तु सर्वपापप्रणाशक।
त्रिापुरस्य वधाार्थाय शम्भू जाताय ते नम: ॥65॥

हे कालरूप! हे सर्वपापविनाशक! आपको नमस्कार है। त्रिापुर के वध के लिए शम्भू बनने वाले आपको नमस्कार है।

नम: कालशरीराय काल पुत्रााय ते नम:।
कालहेतो! नमस्तुभ्यं कालनन्दाय ते नम: ॥66॥

साक्षात् काल शरीर आपको नमस्कार है। हे काल के हेतुभूत! आपको नमन है। कालपुत्रा! आपको नमस्कार है।

अखण्डदण्डमानाय त्वनाद्यन्ताय वै नम:।
कालदेवाय कालाय कालकालाय ते नम: ॥67॥

हे अखण्डदण्डधारी, आदि-अन्त रूप आपको नमस्कार है। कालदेव, कालों के भी महाकाल आपको नमस्कार है।

निमेषादिमहाकल्पकालरूपं च भैरवम्।
मृत्युद्बजयं महाकालं नमस्यामि शनैश्चरम् ॥68॥

जो निमेष, आदिमहाकल्प, कालरूप भैरव हैं, मृत्युंजय, महाकाल और शनैश्चर हैं, मैं प्रणाम करता हूँ।

दातारं सर्व भव्यानां भक्तानामभयकरम्।
मृत्युद्बजयं महाकालं नमस्यामि शनैश्चरम् ॥69॥

सब ऐश्वर्यो के दाता, भक्तों के भय को नष्ट करने वाले या अभय करने वाले मत्युंजय, महाकाल, शनैश्चर को मैं प्रणाम करता हूँ।

कत्तर्ाारं सर्वदु:खानां दुष्टानां भयवर्धानम्।
मृत्युद्बजयं महाकालं नमस्यामि शनैश्चरम् ॥70॥

दुष्टों के लिए सब दु:खों के कर्ता और भयवर्धन करने वाले मृत्युंजय, महाकाल, शनैश्चर देव को मैं प्रणाम करता हूँ।

इत्तारिं ग्रहजातानां फलानामधिाकारिणाम्।
मृत्युद्बजयं महाकालं नमस्यामि शनैश्चरम् ॥71॥

ग्रह जातकों के पाप फलों के अधिकारी, मृत्युंजय महाकाल, शनिदेव को मैं प्रणाम करता हूँ।

सर्वेषामेव भूतानां सुखदं शान्तिभव्ययम्।
मृत्युद्बजयं महाकालं नमस्यामि शनैश्चरम् ॥72॥

सब प्राणियों के लिए सुखदायक, शान्तिदायक भव्य मृत्युंजय, महाकाल शनिदेव को मैं प्रणाम करता हूँ।

कारणं सुखदु:खानां भावाऽभावस्वरूपिणाम्।
मृत्युद्बजयं महाकालं नमस्यामि शनैश्चरम् ॥73॥

भाव अभाव रूपी सुख दुखों के कारण, मृत्युंजय, महाकाल शनैश्चरदेव को मैं नमन करता हूँ।

अकालमृत्युहरणमपमृत्यु निवारणम्।
मृत्युद्बजयं महाकालं नमस्यामि शनैश्चरम् ॥74॥

अकाल मृत्यु का हरण करने वाले, अपमृत्यु का निवारण करने वाले मृत्युंजय, महाकाल शनिदेव को मैं प्रणाम
करता हूँ।

कालरूपेण संसार भक्षयन्त महाग्रहम्।
मृत्युद्बजयं महाकालं नमस्यामि शनैश्चरम्॥75॥

कालरूप से संसार का भक्षण करने वाले महाग्रह मृत्युंजय महाकाल, शनिदेव को मैं प्रणाम करता हूँ।

दुर्निरीक्ष्यं स्थूलरोमं भीषणं दीर्घ लोचनम्।
मृत्युद्बजयं महाकालं नमस्यामि शनैश्चरम्॥76॥

देखने में भयंकर, बहुत लम्बे और मोटे रोम वाले भीषण, दीर्घ लोचन, मृत्युंजय, महाकाल शनिदेव को मैं प्रणाम करता हूॅँ।

कालस्य वशभा: सर्वे न काल: कस्यचिद्वश:।
तस्मात्तवां कालपुरुषं प्रणतोऽस्मि शनैश्चरम् ॥77॥

काल के वश में सब जन हैं, काल किसी के वश में नहीं है। ऐसे उन कालपुरूष शनिदेव को मैं नमन करता हूँ।

कालादेव जगस्सर्व काल एव विलीयते।
कालरूप: स्वयं शम्भु कालात्मा ग्रह देवता ॥78॥

काल से ही सारा जग है और काल में ही विलीन हो जाता है। स्वयं शंकर भी काल रूप हैं। ग्रह देवता सब काल आत्मा हैं।

चण्डीशो रूद्रडाकिन्याक्रान्त चण्डीश उच्यते।
विद्युदाकलितो नद्यां समारूढ़ो रसाधिाप: ॥79॥

चंडीश, रुद्र, डाकिनी से आक्रान्त होने पर चंडीश कहा जाता है।

चण्डीश: शुकसंयुक्तो जिह्वया ललित पुन:।
क्षतजस्तामसी शोभी स्थिरात्मा विद्युता युत:॥80॥

चंडीश शुक से संयुक्त होकर जिह्वा से सुन्दर हो जाता है। इन चंडीश के क्षतज, तामसी, शोभी, स्थिरात्मा, विद्युत युक्त आदि अनेक नाम हैं।

नमोनन्तो मनुरित्येष शनितुष्टिकर: शिवे।
आद्यन्तेऽष्टोत्तारशतं मनुने जपेन्नर:॥81॥

हे शिवे, यह शनि सन्तुष्टिकारक है। आदि से अन्त तक एक सौ आठ नाम वाले इन मनु रूप शनि देव का निरन्तर जप करना चाहिये।

य: पठेच्छृणुयाद्वापि धयात्तवा सम्पूज्य भक्तित:।
तस्य मृत्योर्भयं नैव शतवर्षावधिाप्रिये॥82॥

जो भक्ति पूर्वक ध्यान-पूजा करके इस स्तोत्रा को पढ़ता है या सुनता है। हे प्रिये ! उसे यह मृत्युभय सौ वर्ष तक भी नहीं होता है।

ज्वरा: सर्वे विनश्यंति दद्रु-विस्फोटकच्छुका।
दिवा सौरि स्मरेत् रात्राौ महाकालं यजन पठेत् ॥83॥

सब ज्वर, दर्द, फोड़े इससे विनष्ट हो जाते हैं। दिन में सौरि शनि का स्मरण करें और रात्रिा में महाकाल का पूजन करें।

जन्मांगे च यदा सौरिर्जपेदेतत्सहस्रकम्।
वेधागे वामवेधो वा जपेदर्ध्दसहस्त्राकम्॥84॥

जब शनि जन्मांग में चलता है तो एक सहस्त्रा, यदि वेध करता है या वामवेध में है तो आधा सहस्त्रा जप करते रहना चाहिये।

द्वितीये द्वादशे मन्दे तनौ वा चाष्टेऽपि वा।
तत्ताद्राशौ भवेद्यावत् पठेत्ताावद्दिनावधिा॥85॥

द्वितीय व द्वादश भावस्थ होने या मन्द होने पर या तनु (प्रथम) स्थान में या अष्टम भाव में होने पर यह जब तक उन राशियों में रहता है, उस अवधि तक यह पढ़ते रहना चाहिये।

चतुर्थे दशमे वाऽपि सप्तमे नवमे तथा।
गोचरे जन्मलग्नेशो दशास्वान्तर्दशाषु च ॥86॥

गुरूलाघवज्ञानेन पठेत्ताावद्दीनावधिा।
शतमेकं त्रायं वाच शतयुग्मं कदाचन ॥87॥

चतुर्थ में, दशम में, सप्तम में नवम तथा गोचर में जन्म लग्नेश होने पर या अन्तर्दशा में हो, अधिक, कम ज्ञान से जैसे भी हो, उस अवधि के बीतने तक इस स्तोत्रा को यथाशक्ति एक सौ, तीन सौ या दो सौ पाठ करना चाहिये।

आपदस्तस्य नश्यन्ति पापानि च जयं भवेत।
महाकालालये पीठे ह्यथवा जलसन्निधाौ ॥88॥

पुण्यक्षेत्रोऽश्वत्थमूले तैलकुम्भाग्रतो गृहे।
नियमेवैकमत्तोन ब्रह्मचर्येण मौनिना ॥89॥

श्रोतव्यं पठितव्यं च साधाकानां सुखावहम्।
परं स्वस्त्ययनं पुण्यं स्तोत्रां मृत्युद्बजयांभिधाम् ॥90॥

जो इस पाठ का जप करता है उसकी आपत्तिायाँ नष्ट होती हैं। पाप नष्ट हो जाते हैं और जय की होती है। महाकाल के मन्दिर में सिध्द पीठ में या जल तीर्थ सरोवर में, पुण्य स्थान में, अश्वत्थ मूल में, घर द्वार पर तेल का घड़ा रखकर गृह में नियम से, एकमन से, ब्रह्मचर्य पूर्वक मौन से साधकों को यह सुखकारक स्तोत्रा सुनना और पढ़ना चाहिए। परम कल्याणकारी यह स्तोत्रा मृत्युंजय सूचक है।

कालक्रमेण कथितं न्यासक्रम समन्वितम्।
प्रात:काले शुचिर्भूत्वा पूजायां च निशामुखे ॥91॥

पठतां नैव दुष्टेभ्यो व्याघ्रसर्पादितो भयम्।
नाग्नितो न जलाद्वायोर्देशे देशान्तरेऽथवा ॥92॥

यह समयानुसार कहा गया, न्यासक्रम से समन्वित है। इसे प्रात:काल या सायंकाल पाठ करने से न भय होता है और न अग्नि, न जल, न वायु, न देश, न विदेश में ही भय होता है।

नाऽकाले मरणं तेषां नाऽपमृत्युभयं भवेत्।
आयुर्वर्षशतं साग्रं भवन्ति चिरजीविन ॥93॥

न ही अकाल मरण और न अपमृत्यु ही उनकी होती है। वे जन सौ वर्ष की आयु वाले चिरंजीवी होते हैं।

नात: परतरं स्तोत्रां शनितुष्टिकरं महत्।
शान्तिकं शीघ्रफलदं स्तोत्रामेतन्मयोदितम् ॥94॥

इसके जैसा अन्य कोई स्ताेत्रा शनि को प्रसन्न करने वाला नहीं है। यह शान्तिदायक, शीघ्र फलदायक स्तोत्रा मैंने कहा है।

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन यदीच्छदात्मनो हितम्।
कथनीयं महादेवि ! नैवाभक्तस्य कस्यचित् ॥95॥

इस प्रकार सब प्रयत्न से यदि आत्म कल्याण चाहते हो, तो हे महादेवी ! यह किसी अभक्त से कथनीय नहीं है।

इति मार्तण्डभैरवतन्त्रो महाकालशनिमृत्युद्बजय स्तोत्रां सम्पूर्णम्।

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Scroll to Top